अभिजात भाषा दर्जा म्हणजे काय ?

अभिजात भाषा दर्जा म्हणजे काय ?
अभिजात भाषा दर्जा म्हणजे काय ?

अभिजात भाषा दर्जा म्हणजे काय ?

अभिजात भाषा: भाषा समृद्धीला राजमान्यता

भारत विविध भाषांमध्ये नटलेला देश आहे. प्रत्येक भाषा ही एक सांस्कृतिक ठेवा आहे आणि तिची विशिष्ट ओळख, इतिहास आणि साहित्य असते. या भाषांच्या जतनासाठी आणि त्यांच्या अभ्यासासाठी सरकारकडून विविध स्तरावर प्रयत्न केले जातात. त्यापैकी एक महत्त्वपूर्ण पाऊल म्हणजे “अभिजात भाषा” दर्जा देणे. अभिजात भाषा दर्जा हा भाषेच्या विशिष्ट ऐतिहासिक, सांस्कृतिक आणि साहित्यिक महत्वाची राजमान्यता आहे. तो केवळ त्या भाषेच्या अस्तित्वाची ओळख नसून, तिच्या अनन्य साहित्यिक आणि सांस्कृतिक वारशाचा गौरवही आहे.

अभिजात भाषेची संकल्पना आणि निकष
एखाद्या भाषेला अभिजात भाषा म्हणून घोषित करण्यासाठी काही विशिष्ट निकष आणि अटी ठरवल्या गेल्या आहेत. भाषा विशिष्ट ऐतिहासिक काळापासून अस्तित्वात असावी, ती तिच्या मूळ स्वरूपात अनेक शतकं टिकून राहिली असावी आणि तिच्यात विविध साहित्यिक आणि तात्त्विक विचारांची अभिव्यक्ती झाली असावी, हे मुख्य निकष आहेत. विशेषत: ही भाषा इतर कोणत्याही भाषांपासून उदयास आलेली नसावी, तर ती स्वायत्त आणि स्वतंत्र विकसित झालेली असावी.

अभिजात भाषेचा दर्जा मिळण्यासाठी भाषेचा इतिहास किमान १५००-२००० वर्षांपेक्षा जास्त असावा, तसेच त्या भाषेची साहित्यिक परंपरा आणि साहित्याचे योगदान हे कालसापेक्ष असावे, असा निकषही ठेवण्यात आला आहे. त्यामुळे एखादी भाषा फक्त बोलीभाषा म्हणून ओळखली जाते किंवा तिचे साहित्यिक योगदान कमी आहे, अशा भाषांना अभिजात भाषेचा दर्जा मिळू शकत नाही.

भारतातील अभिजात भाषांचा इतिहास
भारतामध्ये आतापर्यंत सहा भाषांना अभिजात भाषेचा दर्जा मिळाला आहे. तमिळ ही पहिली भाषा आहे जिला २००४ साली अभिजात दर्जा देण्यात आला. त्यानंतर संस्कृतला २००५ साली हा मान मिळाला. कन्नड आणि तेलुगु या भाषांना २००८ साली, मल्याळमला २०१३ साली, आणि ओडिया भाषेला २०१४ साली हा दर्जा प्राप्त झाला. हा दर्जा देण्यात आल्यानंतर त्या त्या भाषांचे साहित्य, ग्रंथ, आणि सांस्कृतिक ठेवा अधिकाधिक लोकांपर्यंत पोहोचवण्यावर भर दिला जातो.

अभिजात दर्जा मिळाल्याने होणारे फायदे
अभिजात भाषेचा दर्जा मिळाल्यास त्या भाषेच्या अध्ययनासाठी, संशोधनासाठी आणि तिच्या साहित्याचे संरक्षण व संवर्धन करण्यासाठी केंद्र सरकारकडून दरवर्षी मोठ्या प्रमाणात आर्थिक सहाय्य दिले जाते. साधारणतः २५०-३०० कोटी रुपयांचे अनुदान या कार्यांसाठी दिले जाते. हा निधी विविध प्रकारच्या प्रकल्पांसाठी वापरला जातो, जसे की:

1. भाषा भवन उभारणे:भाषेच्या संवर्धनासाठी भाषा भवनाची निर्मिती केली जाते. येथे त्या भाषेचा अभ्यास, संशोधन आणि चर्चासत्रांचे आयोजन केले जाते.

2. ग्रंथ व साहित्याचा प्रसार: या भाषेतील प्राचीन ग्रंथ आणि साहित्याचे प्रकाशन आणि प्रसार यासाठी विशेष कार्यक्रम आखले जातात. तसेच, नवीन पिढीसाठी या ग्रंथांचा अनुवाद आणि भाषांतर करून उपलब्ध करून देणे यावर भर दिला जातो.

3. ग्रंथालये उभारणे: त्या भाषेतील साहित्यिक व सांस्कृतिक ग्रंथसंपदा जपण्यासाठी विशेष ग्रंथालये उभारली जातात. येथे विद्यार्थी आणि अभ्यासकांना संशोधनासाठी आवश्यक त्या सोयीसुविधा उपलब्ध करून दिल्या जातात.

4. शैक्षणिक संस्थांमध्ये अभ्यासक्रमाचा समावेश:** देशभरातील विविध विद्यापीठांमध्ये त्या भाषेचा अभ्यासक्रम समाविष्ट केला जातो. यामुळे त्या भाषेचा अभ्यास करणारे संशोधक आणि अभ्यासक वाढतात.

विद्वानांसाठी विशेष सन्मान
अभिजात भाषेचा दर्जा मिळाल्यावर दरवर्षी या भाषेतील विद्वानांना दोन राष्ट्रीय पुरस्कार जाहीर केले जातात. हे पुरस्कार त्या भाषेतील उत्कृष्ट संशोधन, साहित्य निर्मिती, भाषाशास्त्र यांसारख्या क्षेत्रांमध्ये उत्कृष्ट कामगिरी करणाऱ्यांना दिले जातात. यामुळे भाषेच्या अभ्यासकांना प्रोत्साहन मिळते आणि भाषेचे संवर्धन करणारे नवे अभ्यासक उदयास येतात.

सेंटर ऑफ एक्सलन्स फॉर स्टडिजची स्थापना
अभिजात भाषांचा अधिक गहन अभ्यास व्हावा आणि त्यासाठी विशेष साधनसंपत्ती उपलब्ध व्हावी यासाठी “सेंटर ऑफ एक्सलन्स फॉर स्टडिज”ची स्थापना केली जाते. या केंद्रांमध्ये त्या भाषेचा ऐतिहासिक आणि तात्त्विक अभ्यास केला जातो. तसेच, त्या भाषेच्या आधुनिक संदर्भांमध्ये नवीन संशोधनाची सुरुवात होते.

मराठी भाषेला अभिजात दर्जा मिळाल्यास होणारे फायदे
सध्या मराठी भाषेला अभिजात दर्जा मिळावा यासाठी विविध संस्था आणि अभ्यासक प्रयत्नशील आहेत. मराठीला अभिजात भाषेचा दर्जा मिळाल्यास त्या भाषेचे संवर्धन आणि प्रसार मोठ्या प्रमाणावर होईल. सरकारकडून मराठीसाठी स्वतंत्र भाषा भवन उभारणे, देशातील सर्व ४५० विद्यापीठांमध्ये मराठी शिकण्याची व्यवस्था करणे आणि मराठीतील प्राचीन ग्रंथांचे जतन व संवर्धन करण्यासाठी आर्थिक पाठबळ दिले जाईल.

भाषेच्या विकासासाठी महत्त्वाचे पाऊल
अभिजात भाषा दर्जा केवळ भाषेच्या गौरवासाठी नव्हे, तर त्या भाषेच्या अभ्यासाला एक नवा दिशा देण्यासाठी आहे. या दर्जामुळे भाषा अधिक समृद्ध होते, त्यातील साहित्यातील मौल्यवान ठेवा उलगडला जातो, आणि ती भाषा पुढच्या पिढ्यांसाठी जतन केली जाते. त्यामुळे, अभिजात भाषेचा दर्जा हा कोणत्याही भाषेसाठी गौरवशाली मानला जातो.

अभिजात दर्जा आणि सांस्कृतिक ओळख
अभिजात दर्जा हा केवळ भाषेचा विकास आणि तिच्या साहित्याचा प्रसार यापुरता मर्यादित नसून, तो त्या भाषिक समाजाच्या सांस्कृतिक ओळखीला अधिक बळकट करतो. भाषेच्या विकासाबरोबरच, त्या भाषेतील परंपरा, संस्कृती, आणि जीवनशैली यांचाही गौरव केला जातो. त्यामुळे, अभिजात भाषांचा दर्जा मिळणे हे त्या भाषिक समाजासाठी एक विशेष सन्मान आहे.

अभिजात भाषांचा दर्जा हा भाषा आणि तिच्या सांस्कृतिक वारशाचे जतन व संवर्धन करण्यासाठी एक महत्त्वपूर्ण पाऊल आहे. यामुळे भाषा अधिकाधिक समृद्ध होते, तिचा प्रसार वाढतो, आणि तिचे अध्ययन व संशोधन यासाठी नवी दालने खुली होतात. म्हणूनच, भाषेच्या ऐतिहासिक आणि सांस्कृतिक महत्त्वाला मान्यता देण्यासाठी अभिजात भाषेचा दर्जा हा एक महत्त्वपूर्ण घटक आहे.

Comments

No comments yet. Why don’t you start the discussion?

Leave a Reply

Your email address will not be published. Required fields are marked *